درباره فتوح آسیای مرکزی، تقریبا به جز اطلاعات منابع عربی، اخبار دیگری در دست نیست. روایت های معدود فارسی نیز، پس از دست کاری و به زبان عربی به ما رسیده است. اخبار منابع چینی در این باره بسیار کم است و فقط دایره المعارف چینی آغاز قرن یازده میلادی و به نام تسه فویو آن- گوی، تا حدی از این امر مستثنا است.
سپاهان مسلمان در دوره عمر، در چند محور سپاهیان قدیم شامل غرب، شمال و شرق به رهبری فرماندهانی توانا پیشرفت کردند و پیروزی های مهمی در برابر بیزانس و ایران کسب نمودند. مسلمانان پس از به دست آوردن یک پیروزی بزرگ بر ارتش بیزانس، با اجازه مدینه، راهی شدند. اعراب با اعتقاد اسلامی، لشکر ایران را در نبرد قادسیه شکست دادند و در سال بعد در جلولا پیروزی خود را کامل کردند. با پیروزی مسلمانان در نهاوند دروازه های ایران، به طور کامل بر روی اعراب گشوده شد. اعراب از جانب دیگر نیز با فرماندهی شد. اعراب از جانب دیگر نیز با فرمادهی احنف بن قیس، شمال ایران را تصرف کردند. به این ترتیب مرز امپراتوری اسلامی از شرق تا رود جیحون گسترش یافت و رود جیحون به عنوان مرز رسمی پذیرفته شد. حال اعراب، همسایه ترکان شده بودند و خودشان را برای هجوم به ان سوی جیحون اماده می کردند. بنابراین با انقراض دولت کهن ایران، اعراب به تهدید بزرگی برای ترکان تبدیل شدند و شروع به تهدید حاکم محلی ترک بخاراا و سمرقند کردند. خاقان ترک نیزف لشگر بزرگی را از فرغانه که مرکز اصلی ترکان در آسیای مرکزی بود و از مردم محلی ترکمنستان سفلی (اهل السغد) گرد آورد و از این طریق به همراهی با یزدگرد پرداخت.
هنگامی که اعراب به سوی شرق پیشروی کردند و به خراسان رسیدند در هیچ یک از این نواحی، حکومت مقتدری وجود نداشت بلکه تمام این منطقه از کابل در شرق تا طخارستان، ختل، سغد، بلخ، خوارزم و بسیاری نواحی دیگر، دارای حکومت های خودمختار بودند. شواهدی در ادبیات اسلامی وجود دارد که مربوط به اولین دیدار اعراب و ترکان در اطراف مرو است. مرو پایگاه نظامی ثابت اعراب بود که برای تهاجم های بعدی آسیای میانه در شرق تاسیس شد و این زمانی بود که دولت کوچک اسلامی در مدینه در روزگار عمر، تبدیل به یک دولت قدرتمند شده بود.
شهر مرو در دهه های نخستین به تصرف مسلمانان در امد. ابن اثیر در کتاب تاریخ کامل خود به دو سال هجده و بیست و دو هجری قمری اشاره می کنند که احنف بن قیس به سوی مرو شاهجان تاخت زیرا یزدگرد در آن هنگام در مرو بود. چون احنف به ان جا رسید یزدگرد به مرو الرود رفت تا از خاقان چین و پادشاه سغدیان یاری طلبد.
مرو به صورت صلح و در ازای پرداخت هزار هزار درهم و دویست هزار جریب گندم و جو فتح شد. پس از تسخیر مرو به دستور عبدالله بن عامرف احنف عازم بقیه نواحی طخارستان گردیدد و طالقان، فاریاب و سرانجام بلخ ، پایتخت طخارستان فتح شد. خوارزم نیز در همین هنگام مورد حمله سپاهیان عرب قرار داشت اما در این مرحله تصرف نشد.
منبع:
محمود آبادی، اصغر. شاهمرادی، سید مسعود. (۱۳۹۰) مهاجرت قبایل عرب به اسیای مرکزی و پیامدهای ان در قرون اولیه هجری. فصلنامه تاریخ اسلام سال سیزدهم شماره دوم. شماره مسلسل ۵۰٫