خلاصه چکامه رولان
شارلمان با اسپانیا جنگید و این جنگ هفت سال زمان گرفت تا ثغور و شهرهایش را تصرف کرد، جز سرقسطه. سرقسطه سنگر پادشاه عرب مارسیل
بود. شارلمان لشگرگاه خود را در کنار قرطبه بر پا کرده بود که رسول مارسیل آمدند و از سوی او اظهار فرمانبرداری کردند. ولی به آن شرط که پس از پیروزی، فرنگان از اسپانیا بیرون روند. شارل مجلسی از بارون ها تشکیل داد. یکی از آن ها رولان پس برادرش بود. رولان معتقد بود که باید جنگ ادامه یابد، ولی جماعت دیگر به ریاست گانلون کنت مایانس به صلح گرایش داشتند و رای این گروه بر دیگران غلبه یافت، زیرا فرنگان از جنگ کشتار ملول شده بودند. گانلون نزد مارسیل شاه، کس فرستاد تا با او قرارداد صلح بندد. مارسیل با ارسال هدایا و تحف او را به صلح بیشتر ترغیب کرد . آن دو با هم متفق شدند که بر ضد رولان و یارانش اقدام کنند. سپس نزد شارلمان بازگشت. شارلمان پنداشت که مارسیل شروط فرنگان را پذیرفته است، از این رو لشگر خود از اسپانیا بیرون برد. رولان سردار ساقه لشگر بود. و امرای دوازده گانه نی زبا او بودند. اینان سرگل شهسواران فرانسه بودند. چون لشکر برفراز گذرگاه های کوهستانی رسید. اولیور از رولان خواهش کرد که در بوق دمد و شارلمان را به یاری خود خواند. رولان سربرتافت. سپاه مهاجم بر ساقه لشکر زد و میانشان چند جنگ هولناک درگرفت. رولان همچنان از یاری خواستن امتناع می کرد تا لشگرش پراکنده شد و از یارانش جز شصت تن بر جای نماند. در این هنگام رولان در بوق دمید و شارلمان را به یاری فراخواند.
سپس بازمانده ی یارانش نیز کشته شدند و جز رولان و اولیور و دو تن دیگر باقی نماند. چون عرب ها دانستند که شارلمان
اکنون با لشگر خود باز می گردد از آن جا رفتند. سه دوست دیگر رولان نیز هلاک شدند رولان خود زخم های سخت برداشته بود و مشرف به مرگ بود ولی توانست بار دیگر در بوق خود بدمد. شارلمان آواز بوق را شنید و با آنکه چند منزل دور شده بود بازگردید. شتابان بیامد و لشکر دشمن را پراکنده ساخت و جمع کثیری را نابود کرد. فرنگان کشتگان خود را به خاک سپردند. کانلون خائن به سخت ترین شکنجه ها مجازات شد. الده نامزد رولان چون از مرگ او خبر یافت رخت از جهان بر بست.
این خلاصه ای است از چکامه مشهور رولان و چنان که آشکار است از وقایع حقیقی تاریخ به دور است ولی مواد خود را از آن وقایع خاطرات و یادداشت ها و روایات شفاهی که میان مردم رواج داشته و نیز چکامه های جنگی معاصر خود اخذ کرده است.
این چکامه در اصل نرمانی است که نخستین بار در قرن یازدهم یعنی حدود سه قرن بعد از ان نبرد رواج یافته. نخست در برخی داستان های لاتینی شکل گرفت، سپس به صورت یک شعر حماسی بلند در چهار بیت به نام چکامه رولان (Chanson de Roland) تدوین گردید و سال ها یکی از بزرگترین آثار ادبی و بهترین منظومه های جنگی بود.
عنان، محمد عبدالله (۱۳۸۰) تاریخ دولت اسلامی در اندلس . ترجمه عبدالمحمد آیتی. نشر کیهان. جلد اول. صص ۱۹۴-۱۹۵