برخورد های مسالمت آمیز پیامبر(ص) با یهود

منابع اصلی این تحقیق عبارت اند از دو کتاب «السيرة النبویه» و «المغازی». السيرة النبویه که به سیره ابن هشام شهرت دارد در واقع سیره ابن اسحاق است که عبدالملک بن هشام (متوفای ۲۱۳ق) آن را جمع آوری کرده و گاه از آن کاسته و گاه مطالبی را برآن افزوده است. محمد بن اسحاق (متوفای ۱۵۰ق) قدیمی ترین سیره نویسی است که روایات او در تاریخ اسلام جایگاه ویژه ای دارد. او کارهای پراکنده پیش از خود را جمع کرده و سیره منظمی را به دست داده است. با وجود آن همه مطالبی که این مورخ درباره روابط پیامبر و یهود آورده، از پیمان آن حضرت با سه گروه یهودی مدینه سخنی به میان نیاورده است، بلکه گزارش او از پیمان عمومی به گونه ای است که مورخان بعدی، گروه های اصلی یهود را هم در این قرار داد سهیم دانسته اند و به نظر می رسد این توهم ناشی از واژه هایی است که ابن اسحاق در این گزارش به کار برده است.

درباره وثاقت ابن اسحاق اختلاف نظر فراوان است اما به نظر می رسد پذیرش گزارش های او از سوی مورخان بعدی شاهدی بر وثاقت او باشد. گذشته از این، در بررسی های تاریخی به آسانی نمی توان گفته های ابن اسحاق را که با قرائن و شواهدی قابل تأیید است، رد کرد، زیرا در این صورت بیشتر اطلاعات تاریخی صدر اسلام با | مشکل رو به رو خواهد شد، البته این سخن بدان معنا نیست که هر نقل مشکوکی را هم بپذیریم. در این نوشتار هم چنین از اضافات ابن هشام استفاده های زیادی شده است.

منبع دیگر (المغازی) از محمد بن عمر واقدی (متوفای ۲۰۷ق) است. او تنها مورخی است که خبرهای مربوط به همه جنگ ها و سریه های دوران رسول خدا را به تفصیل ثبت کرده است. قدیمی بودن او و کارشناسی اش در زمینه جنگ ها و سریه ها | اعتبار ویژه ای به این کتاب بخشیده و ارائه جزئیات رویدادها آن را بر سیره ابن اسحاق برتری داده است.

۱) پیمان با يهود

پیامبر اکرم پس از ورود به مدینه با گروه های زیادی پیمان بستند. آنچه مورد نظر ماست پیمان هایی است که یهودیان مدینه در آن شرکت داشته اند. با این که مورخان به مناسبت های مختلف به قراردادهای پیامبر با يهود اشاره کرده اند اما به متن آنها چندان توجهی نشده است؛ مثلا هنگام گزارش جنگ های آن حضرت با سه گروه یهود می گویند: پیامبر با آنان پیمانی داشت که نادیده گرفتند ولی مواد آن را بیان نکرده اند. تنها دو مورد از این قراردادها به طور کامل ثبت شده که یکی مربوط به همه گروه های مدینه است و به پیمان عمومی و موادعه يهود معروف شده و دیگری مخصوص سه طایفه بنی نضیر و بنی قریظه و بنی قینقاع است. در این فصل مواد این دو قرارداد و طرف های امضا کننده آن بررسی خواهد شد.

الف – پیمان عمومی

یکی از اقدامات رسول خدا در آغاز هجرت، انعقاد قراردادی میان مهاجرین و انصار بود که در آن از یهود هم فراوان یاد شده است. با وجود اهمیت فراوانی که تاریخ نویسان متأخر برای این پیمان نامه قائل اند و آن را از شاه کارهای دولت مدینه می دانند، مورخان اوليه چندان اهمیتی به آن نداده و به نقل آن همت گماشته اند. تنها ابن هشام متن آن را از ابن اسحاق روایت کرده و ابوعبيد – معاصر ابن هشام – هم در کتاب الاموال آن را آورده است. اما متأسفانه مورخانی همچون ابن سعد، ابن خیاط، بلاذری، یعقوبی، طبری و مسعودی اشاره ای به آن نکرده اند. گر چه روایت ابن اسحاق می گوید:

رسول خدا بین مهاجرین و انصار نوشته ای امضا کرد و در آن با یهود پیمان بست. آنان را بر دین و اموالشان تثبیت کرد و به سود و زیان آنان شرایطی مقرر فرمود. متن پیمان چنین است: بسم الله الرحمن الرحیم این نوشته ای است از محمد پیامبر بین مسلمانان قریش و يشرب و کسانی که به ایشان ملحق شوند و به همراهشان جهاد کنند. آنان ملتی واحد را تشکیل می دهند. مهاجرین در پرداخت دیه و فدیه بر آداب پیش از اسلام باقی اند و به نیکی و عدالت آن را می دهند. بنی عوف، بنی ساعده، بنی حارث، بنی جشم، بنی نجار، بنی عمروبن عوف، بنی نبیت و بنی اوس هم بر رسوم پیش از اسلام باقی اند… هر یهودی از ما پیروی کند یاری می شود و با دیگر مسلمانان مساوی است، بر او ستم نمی شود و دشمنش یاری نمیگردد… یهود هنگام جنگ همراه مسلمانان هزینه جنگی را می پردازند.

يهود بني عوف و بندگانشان با مسلمانان در حکم یک ملت اند. یهودیان دین خود را دارند و مسلمانان دین خود را، اما هر که ستم کند خود و خانواده اش را به هلاکت خواهد انداخت. برای یهودیان بنی نجار، بنی حارث، بنی ساعده، بني جشم، بنی اوس، بنی ثعلبه، جفنه بنی ثعلبه و بنی شطيبه همان حقوق بني عوف ثابت است. نزدیکان ایشان هم از این مزایا برخوردارند. کسی بدون اجازه محمد از این مجموعه بیرون نمی رود. از قصاص جراحتی کوچک هم گذشت نخواهد شد. هرکه دیگری را ترور کند خود و خانواده اش را در معرض ترور قرار داده مگر اینکه به او ستم شده باشد. یهودیان و مسلمانان هزینه جنگ را به سهم خود می پردازند… قریش و دوستانشان پناه داده نمی شوند. اگر کسی به مدینه حمله کرد همه دفاع خواهند کرد

این قرار داد همانگونه که پیداست میان مهاجرین و قبایل مسلمان و یهودی انصار بسته شده است. یهودیانی که نامشان در این پیمان آمده شهرتی ندارند و در گزارش های تاریخی توجه چندانی به آنها نشده است. گویا این یهودیان همان کسانی اند که یعقوبی درباره آنان می گوید: «گروهی از اوس و خزرج به خاطر همسایگی با یهود، آیین یهود را برگزیدند» و به متهودین (یهودی شده ها) یا یهود انصار شهرت دارند. این گروه ها به جهت اوس یا خزرجی بودنشان کمترین تنش ها را با مسلمانان داشته اند و به نظر می رسد کم کم اسلام آورده و ارتباطی با یهودیان اصیل نداشته اند. علت معروف شدن این پیمان به موادعه یهودهم، شرکت این گروه از يهود انصار، در آن است. اما نامگذاری این قرارداد به موادعه يهود چندان درست نیست چون طرف های اصلی آن مهاجران مکه و انصار مسلمان مدینه هستند. در ابتدای متن و در گزارش منابع دیگر نیز تنها همین گروه به عنوان طرف قرار داد مطرح هستند و هیچ اشاره ای به یهود نشده است. به همین دلیل برخی محققان براین باورند که این پیمان مجموعه ای از چند قرارداد است که ابن اسحاق و دیگران آن را در کنار هم و به عنوان یک پیمان نامه آورده اند. تکرار برخی مواد متن نیز چنین مطلبی را تأیید می کند.

منبع:

صادقی، مصطفی (۱۳۷۹) برخوردهای مسالمت آمیز پیامبر(ص) با یهود. فصلنامه تاریخ اسلام دوره ۱، شماره ۲ – تابستان – مسلسل ۲،

پاسخی بگذارید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *