خرد ابزاری

“خرد ابزاری” مضمونی است که در یک سلسله کتاب بررسی شده، و مهم ترین این کتاب ها به شرح زیر است: دیالکتیک  روشنگری (۱۹۷۲) ، اثر آدورنو و هورکهامیر ،  و انسان تک ساحتی (۱۹۶۴)، اثر مارکزوه. خرد ابزاری نوعی منطق اندیشه و شیوه ای برای نگاه کردن به جهان است. از نظر لوکاچ سطح اقتصادی جامعه ی سرمایه داری به گونه ای است که مناسبات انسانی را به مناسبات میان اشیا تبدیل  می کند. مردم خودشان و دیگران را اشیا تلقی می کنند و این طور به نظر می رسد که دنیای اجتماعی “طبیعت ثانوی”  است که به اندازه ی خود طبیعت  غیر قابل  تغییر  و مستقل از کنش های ما است. آنچه گفته شد هسته اصلی مفهوم خرد ابزاری در مکتب فرانکفورت است، اما پیامدهای آن با عمق بیشتری بررسی شده و تلقی این مکتب از تاریخ این مفهوم با آن چه لوکاچ فرض می کرد بسیار متفاوت است.

 

اصطلاح “ابزاری” دارای دو بعد است: شیوه ای برای نگاه کردن به جهان و شیوه ای برای نگاه کردن به معرفت نظری . ابزاری دیدنِ جهان نگاه کردن  به اجزای آن همچون ابزار و وسایلی  است که با استفاده از آن می توانیم  مقاصد خود را تحقق بخشیم. من این درخت را به خاطر زیبایی آن و لذتی که از این زیبایی می برم نمی بینیم، بلکه آن را الواری می بینم که می توان آن را به کاغذ  تبدیل کرد و  مطالب کتابی را که می نویسم روی آن چاپ کرد. تلقی من از دانشجویانم این گونه نیست که گروهی دل سپرده  به یاد گرفتن اند بلکه آن ها را کسانی تلقی می کنم  که چنانچه بتوانم به قدر کافی آن ها را تحت تاثیر قرار دهم، برای پیشرفت حرفه ای خودم سودمند خواهد بود. تصورم از توانایی ام در درک مردم این نیست که باید این توانایی را در خدمت آن ها قرار دهم، بلکه این توانایی را وسیله ای می دانم برای ترغیب آن ها به انجام دادن  کارهایی که من می خواهم. هنگام بررسی تاریخ خرد ابزاری دوباره به این بعد آن باز خواهم گشت.

می توانیم به دانش نیز همچون ابزار و وسیله ای بر ای رسیدن به یک هدف نگاه کنیم. شاید فهم این فکر قدری دشوار باشد، زیرا چنان فرهگ ما را از خود لبریز کرده است که فکر  کردن به یک دیدگاه  بدیل غیر قابل  تصور به نظر می رسد.

کرایب، یان.(۱۳۸۴).نظریه اجتماعی کلاسیک. مقدمه ای بر اندیشه ی مارکس،وبر، دورکهیم، زیمل. ترجمه شهناز مسمی پرست. صص۲۷۰-۲۷۱