قیام حسن بن علی (شهید فَخ)

در آغاز خلافت هادی، علویانِ منطقه حجاز به پیشوایی حسین بن علی بن حسن بن حسن بن علی (ع) قیام کردند. حسین در ذی القعده ۱۶۹ قمری در مدینه مردم را به امامت خود فرا خواند. گروه بسیاری از علویان که پس از شکست قیام نفس زکیه به دنبال رهبری دیگر بودند دعوت وی را پذیرفتند. مورخان درباره انگیزه ها و زمینه های قیام او اختلاف نظر دارند. به گفته یعقوبی، زمینه ساز اصلی قیام حسین ظلم و تعدی هادی بر علویان و قطع مستمری آنان بود. اما بنا بر گفته گروهی دیگر، حسین مدت ها پیش از آن در صدد به دست آوردن اختلاف بود. زیرا ان را حق خاندان علوی می دانست و به دنبال فرصتی برای قیام بود تا ان که ظلم و تعدی هادی بر علویان زمینه این کار را فراهم ساخت. حسین در مدت یازده روز مدینه را به تصرف درآورد، زندانیان را رها کرد و عاملان عباسی را به زندان افکند؛  آنگاه به سوی مکه رفت و در شش میلی آن جا  در محلی به نام فَخ با سپاه  عظیم عباسی رو به رو گردید. با آن که حسین و یارانش سخت در نبرد پایداری کردند، نیرویشان در هم شکست و سرانجام، حسین و گروه بسیاری از پیروانش به قتل رسیدند. بدین ترتیب ف یک بار دیگر، تلاش علویان برای دست آوردن خلافت ناکام ماند و مانندِ همیشه این تلاش با اقدام سرکوب گرانه عباسیان به مصیبتی دردناک مبدل گردید. علویان این فاجعه را پس از حادثه هولناک کربلا غمبارترین حادثه تاریخ به شمار آوردند و در سوگ شهیدان آن قیام، مرثیه ها سرودند.

خضری، سید احمد رضا. (۱۳۸۳) تاریخ خلافت عباسی، از آغاز تا پایان آل بویه. نشر سمت. چاپ چهارم. صص ۵۱-۵۲