عنصر سومی که امت اندلس  از آن تشکیل شده بود، عنصر مولدین بود اینان گوت ها یا اسپانیایی هایی بودند که از آغاز فتح، اسلام آورده و به مجتمع اسلامی درآمده بودند و در کنار عرب ها و بربرها می زیستند و می خواستند در سایه اسلام از مزایای مساوات برخوردار شوند و مسلمانان به آنان اعتماد داشته باشند و از قیود و رنجی که اهل ذمه داشتند آزاد باشند. این مولدین  را در اسپانیا خوارج یا مرتدان Renegados یعنی کسانی که از دل قدیم خویش – مسیحیت- دست کشیده اند و گاه آنان را مسالمه یا اسالمه اهل ذمه می خواندند و این تا هنگامی بود که هنوز جدید الاسلام بودند. مولدین در میان ساکنین اسپانیا خود جماعت عظیمی بودند و گاه نیز اکثریت داشتند. مولدین به سرعت افزون می شدند و هنوز یک دو نسل نگذشته بود که توانستند در مجتمع اسلامی مندمج شوند، آن سان که تشخیص آنان از مسلمانان اصلی دشوار می نمود. با گذشت زمان، مولدین چه از حیث کثرت و چه از حیث سطح تمدن یکی از عناصر مهم جامعه اسپانیا گردیدند، هر چند مهم تر از دیگر عناصر نبودند.

در کنار این سه عنصر اساسی که جامعه اسپانیا از آنها تشکیل یافته بودند دو عنصر دیگر وجود داشتند: یکی مستعربون یا مسیحیان معاهد یعنی مسیحیانی که دین قدیم خود را حفظ کرده بودند و در شهرها و اراضی مفتوحه تحت حکم اسلامی می زیستند و اقلیت های بزرگی نیز از ایشان در طلیطله و قرطبه  بودند، دیگر یهود بودند. دیدیم که یهود هنگام فتح اندلس چگونه به یاری مسلمانان برخاستند و با آنان در حفظ شهرهای مفتوحه و اداره آنها همکاری کردند. اقلیت های یهودی در شهرهای بزرگ اسپانیا زندگی می کردند. اینان نیز از حمایت و سرپرستی حکومت اسلامی متمتع بودند. این اقلیت های یهودی بعد ها شکوفا شدند و از میانشان شخصیت های معتبری که عهده دار مناصب مهم دولتی شدند به وجود آمدند  و همچنان که در مملکت بربری غرناطه، در برخی مناطق نفوذ  بسیار داشتند. همچنین در عرصه علم و ادب نیز از میان ایشان مردان نامداری برخاستند چون ابن میمون و غیر او.

این بود عناصر گوناگونی که امت اندلسی از آن تشکیل شده بود.

عنان، محمد عبدالله (۱۳۸۰) تاریخ دولت اسلامی در اندلس . ترجمه عبدالمحمد آیتی. نشر کیهان. جلد اول. ص ۲۲۲